di nang trong sinh thieu nu boi toan

Yeutruyen.net - Đọc truyện chữ online. TẢI EBOOK Dị Năng Trọng Sinh: Thiên Tài Thiếu Nữ Bói Toán Sư Convert AZW3. TẢI EBOOK Dị Năng Trọng Sinh: Thiên Tài Thiếu Nữ Bói Toán Sư Convert PRC/MOBI. TẢI EBOOK Dị Năng Trọng Sinh: Thiên Tài Thiếu Nữ Bói Toán Sư Convert EPUB. Đọc truyện Dị Năng Trọng Sinh: Thiếu Nữ Bói Toán Thiên Tài miễn phí, cập nhật chương mới nhất nhanh chóng, đã hoàn thành. Hỗ trợ đọc truyện trên di động, máy tính, máy tính bảng. Và không lâu sau đó, cơ duyên đến, cô vì chiếc bình ngọc của Bồ Tát rơi trúng đầu mà mở ra Thiên Nhãn. Sau khi Thiên Nhãn xuất hiện, cô bỗng chốc trở thành một thiên tài gặp qua là nhớ, tài năng càng ngày càng xuất chúng. Cô có khả năng nhìn thấu sinh tử, phúc họa của Từng thiên hoa gật gật đầu, “Không sai, Nữu Nữu ngươi chính là chúng ta Tằng gia nữ hài tử.” Dương Tử Mi nhếch miệng cười cười, “Hảo đi. Cữu gia ngươi cũng muốn đến kinh thành sao?” “Ta không đi, liền tư tuệ cùng ngươi cùng đi. - Thầy à, giờ thầy có thể giám định lô ngọc đó rồi. Thấy sau khi đeo miếng ngọc hồ lô kia vào, quanh người Tống Huyền được bao bọc bởi một luồng khí may mắn màu trắng, các luồng âm sát khi màu đen kia cũng sợ hãi tránh xa anh nên Dương Tử Mi cũng yên tâm bảo Tống Huyền tiến hành giám định. mimpi melihat buah jambu air di pohon. Kaylan Reid lớn lên ở Mỹ nên cũng phải học cách thích nghi với cái nóng ở châu Phi như những người nước ngoài khác. Dưới đây là bài viết của chị trên một trang web dành cho cộng đồng người Mỹ gốc Phi đang sống ở lục địa đen. Tôi đã luôn tự nhận mình là “đứa con của Mặt trời” cho tới khi chuyển đến Namibia sinh sống. Ở đây, tôi chạy trốn Mặt trời theo đúng nghĩa. Mỗi buổi sáng, tôi tận hưởng mọi thứ cho đến khoảng 9h30. Đó là lúc cảm giác sợ hãi dâng trào dưới dạng những giọt mồ hôi khi cái nóng bắt đầu ập đến. Dần dần, tôi yêu thích những ngày nhiều mây và mưa t thứ thời tiết mà tôi ghét nhất khi ở Mỹ. Cái nắng của châu Phi thực sự có sức huỷ diệt, đặc biệt là với những người không lớn lên ở đây. Dưới đây là những cách mà tôi đã xoay sở để sống sót ở Namibia. 1. Uống nước Nếu bạn không thích uống nước thì hãy làm quen với điều đó khi sống ở đất nước Nam Phi này. Sống ở đây, cơ thể bạn sẽ rất cần nước. Tôi luôn thấy mình khát nước hơn bình thường rất nhiều. Để bổ sung nước bù vào lượng mồ hôi tiết ra, tôi phải uống nhiều nước hơn bất cứ thứ món đồ uống nào tôi từng uống ở Mỹ. Sống gần xích đạo có nghĩa là bạn chắc chắn phải tăng lượng nước uống. 2. Bóng râm Bóng râm ở châu Phi thực sự là cứu cánh. Thật tuyệt vời khi cảm nhận luồng không khí mát mẻ hơn khi ngồi dưới gốc cây. Trong khi chỉ cần bước ra khỏi bóng râm vài bước chân thôi là như lò lửa - tôi đang nói về sự khác biệt 5 độ C. Nếu có một ngày bạn dự đoán sẽ ở ngoài trời nhiều, hãy cố gắng ở dưới bóng râm càng nhiều càng tốt. Những phụ kiện như mũ, ô cũng là những vật dụng thiết yếu tuyệt đối có thể giúp bạn nhẹ nhõm hơn khi đi ra ngoài vào buổi chiều. Tôi thường không ra khỏi nhà mà không có ô vào mùa hè ở Namibia. Che chắn bản thân sẽ khiến việc đi bộ dưới ánh mặt trời châu Phi trở nên dễ chịu hơn rất nhiều. Bóng râm ở châu Phi thực sự là cứu cánh cho các hoạt động ngoài trời. 3. Chọn thời điểm ra ngoài Lần đầu tiên chuyển đến Namibia, tôi đã nghĩ rằng mình có thể chạy ra ngoài làm việc vặt bất cứ thời điểm nào trong ngày. Nhưng đó hoàn toàn là sự ảo tưởng. Khi tôi đi bộ đến siêu thị dưới cái nắng gần 38 độ C, lúc về nhà, tôi đã bất tỉnh trước quạt vì kiệt sức. Tôi nhận ra rằng, khoảng thời gian từ 9h30 sáng đến 5h chiều hoàn toàn không nên đi bộ trừ khi nó thực sự cần thiết. Nếu có thể, hãy cố gắng lên lịch cho bất kỳ hoạt động nào liên quan đến đi bộ ngoài trời vào khoảng thời gian thoải mái nhất trong ngày. 4. Biết lượng sức mình Hãy chấp nhận một thực tế là có một số việc bạn sẽ không thể làm được như người dân địa phương. Chẳng hạn, bố mẹ chồng người Namibia của tôi sẽ trồng cây, hái quả và cuốc đất trong cái nóng giữa ban ngày mà hầu như không đổ một giọt mồ hôi nào cả. Nhưng khi tôi cố gắng làm điều tương tự thì bắt đầu cảm thấy lâng lâng sau chưa đầy 10 phút. Hãy tôn trọng giới hạn thể chất của riêng mình. Đừng lạm dụng nó chỉ vì bạn thấy người dân địa phương dễ dàng làm được. Rất có thể khả năng chịu nhiệt của họ tốt hơn bạn rất nhiều vì họ sinh ra ở đây. "Mặt trời châu Phi không phải là chuyện đùa!" 5. Dùng kem chống nắng Kem chống nắng ở đây được bán khắp các siêu thị, cửa hàng tiện lợi và hiệu thuốc. Đừng vì thấy người dân địa phương không bôi gì thì bạn cũng có thể làm theo. Nếu bạn không lớn lên trong một môi trường cực kỳ khắc nghiệt như thế này thì làn da của bạn sẽ không quen với ánh nắng. Vì thế, hãy bôi kem chống nắng trước khi ra ngoài! 6. Chú ý tới cơ thể Thời tiết nóng bức có thể khiến cơ thể bị rối loạn nghiêm trọng. Vì vậy, bạn cần tắm nhiều hơn 1-2 lần một ngày. Bạn cũng không nên ngạc nhiên nếu lần đầu tiên trong đời, làn da sần sùi của mình bị bong tróc do cháy nắng. Mặt trời châu Phi không phải là chuyện đùa! 7. Dùng kính râm thay vì kính thời trang Chị Kaylan Reid và con trai học cách thích nghi với môi trường mới. Vào ban ngày, mọi thứ ngoài trời ở Namibia dường như rõ ràng và sáng sủa hơn nhiều so với ở nước Mỹ của tôi. Một bác sĩ nhãn khoa người Namibia từng đề nghị tôi dùng kính râm khi đi ngoài trời. Cô ấy nói rằng đã chứng kiến ngày càng nhiều người Namibia bị tổn thương mắt sau nhiều năm tiếp xúc với ánh nắng mặt trời. Mặc dù gần như không bao giờ đeo kính râm ở Mỹ, nhưng tôi đeo chúng thường xuyên ở đây. Chúng giúp bạn không phải nheo mắt và tránh bụi. EVNHANOI chỉ cách tối ưu thiết bị điện mùa nắng nóngTháng 5, 6 là thời điểm miền Bắc vào cao điểm hè, lượng điện tiêu thụ tăng đột biến. Tổng công ty Điện lực TP. Hà Nội EVNHANOI khuyến nghị người dân sử dụng thiết bị điện đúng cách, nhằm tăng tuổi thọ thiết bị cũng như tiết kiệm điện. Viêm âm đạo là viêm nhiễm trùng hoặc không nhiễm trùng của niêm mạc âm đạo, đôi khi có viêm âm hộ. Triệu chứng bao gồm ra khí hư, kích ứng, ngứa, và ban đỏ. Chẩn đoán bằng làm xét nghiệm dịch tiết âm đạo. Điều trị theo nguyên nhân và bất kỳ triệu chứng nghiêm trọng nào. Các nguyên nhân phổ biến nhất của viêm âm đạo thay đổi theo tuổi bệnh nhân. Viêm âm hộ và viêm âm hộ có một số nguyên nhân tương tự. Ở trẻ em, viêm âm đạo thường liên quan đến hệ vi khuẩn ở đường tiêu hóa viêm âm hộ âm đạo không đặc hiệu. Một yếu tố góp phần thường gặp ở các bé gái từ 2 đến 6 tuổi là vệ sinh vùng tầng sinh môn không đúng cách ví dụ, lau từ sau ra phía trước sau khi đi ngoài, không rửa tay sau khi đi ngoài, ngón tay, đặc biệt là gãi khi ngứa.Hóa chất tạo bọt trong bồn tắm hoặc xà phòng có thể gây thể lạ ví dụ khăn giấy có thể gây ra viêm âm đạo không đặc hiệu với biểu hiện khí hư lẫn máu. Đôi khi viêm âm hộ âm đạo ở trẻ em là do nhiễm một mầm bệnh cụ thể như Streptococci, Staphylococci, Candida sp; đôi khi, giun kim. Ở những phụ nữ này, viêm âm đạo thường do nhiễm trùng. Các loại phổ biến nhất làThông thường ở phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ, Lactobacillus sp là thành phần chủ yếu của hệ vi sinh vật bình thường của âm đạo. Các vi khuẩn có lợi này giữ cho pH âm đạo trong phạm vi bình thường 3,8 đến 4,2, do đó ngăn ngừa sự phát triển quá mức của vi khuẩn gây bệnh. Ngoài ra, nồng độ cao estrogen giúp duy trì độ dày âm đạo, đẩy mạnh phòng ngừa tại chỗ. Các yếu tố có xu hướng tăng quá mức các mầm bệnh gây nhiễm khuẩn âm đạo có thể bao gồm pH âm đạo kiềm hoá do máu kinh nguyệt, tinh dịch, hoặc giảm lợi khuẩn lactobacilliVệ sinh kémThụt rửa thường xuyênViêm âm đạo có thể do các vật thể lạ ví dụ như nút vệ sinh bị quên. Viêm âm đạo đơn thuần, không nhiễm khuẩn, là không thường gặp. Ở phụ nữ sau mãn kinh, việc giảm đáng kể estrogen thường là nguyên nhân khiến thành âm đạo mỏng đi, tăng khả năng bị nhiễm trùng và viêm. Một số phương pháp điều trị ví dụ, phẫu thuật cắt buồng trứng, chiếu xạ vùng chậu, một số loại thuốc hóa chất cũng dẫn đến việc mất estrogen. Giảm estrogen dẫn đến viêm âm đạo đặc biệt là thể teo. Thay đổi nội tiết tố trong thời kỳ mãn kinh có thể dẫn đến độ pH âm đạo kiềm hơn, có thể dẫn đến sự phát triển quá mức của vi khuẩn gây bệnh âm sinh kém ví dụ ở những bệnh nhân không tự chủ hoặc nằm lâu có thể dẫn đến viêm âm hộ kinh niên do kích ứng hóa học từ nước tiểu hoặc phân hoặc do nhiễm trùng không đặc hiệu. Nhiễm trùng âm đạo do vi khuẩn, viêm âm đạo do nấm và viêm âm đạo do trichomonal thường không phổ biến ở phụ nữ sau mãn kinh nhưng có thể xảy ra ở những người có các yếu tố nguy cơ cao. Ở bất kỳ độ tuổi nào, các tình trạng dẫn đến nhiễm trùng âm đạo hoặc âm hộ bao gồm Đường thông giữa ruột và đường sinh dục, cho phép hệ vi sinh vật đường ruột gieo mầm bệnh vào hệ sinh dụcChiếu xạ vùng chậu hoặc các khối u, làm phá vỡ các mô và do đó làm ảnh hưởng đến các cơ chế tự bảo vệ bình thường của người bệnhViêm âm hộ không nhiễm trùng chiếm tới 30% trường hợp viêm âm hộ âm đạo. Nó có thể là hậu quả của phản ứng quá mẫn hoặc kích ứng đối với thuốc rửa vệ sinh hoặc nước hoa, băng vệ sinh, xà phòng giặt, thuốc tẩy, chất làm mềm vải, thuốc nhuộm vải, sợi tổng hợp, nước tắm, khăn vệ sinh, hoặc thỉnh thoảng, chất diệt tinh trùng, chất bôi trơn âm đạo hoặc kem, bao cao su latex, vòng hoặc màng tránh thai âm đạo. Triệu chứng và dấu hiệu của viêm âm đạo Khí hư âm đạo bình thường có màu trắng sữa hoặc nhày, không mùi, và không gây kích ứng; nó có thể dẫn đến tình trạng ẩm ướt âm đạo làm ẩm đồ hư do viêm âm đạo đi kèm với ngứa, ban đỏ, và đôi khi cảm giác bỏng, đau, hoặc chảy máu nhẹ. Ngứa có thể ảnh hưởng giấc ngủ. Tiểu khó hoặc đau khi quan hệ có thể xảy ra. Trong viêm teo âm đạo, khí hư rất ít, triệu chứng đau khi quan hệ đau thường gặp, và tổ chức âm đạo mỏng và khô. Mặc dù các triệu chứng thay đổi theo từng loại viêm âm đạo cá biệt, có nhiều triệu chứng chồng chéo lên nhau.Xem bảng Nguyên nhân thường gặp của viêm âm đạo. Các loại viêm âm đạo thông thường Viêm âm hộ có thể gây ra đỏ da, ngứa, và đôi khi đau và khí hư ra từ âm hộ. Đánh giá lâm sàngPH âm đạo, dung dịch muối và kali hydroxit KOHViêm âm đạo được chẩn đoán bằng cách sử dụng các tiêu chí lâm sàng và xét nghiệm tại phòng khám hoặc phòng thí nhất, các chất tiết âm đạo được thu bằng mỏ vịt với chất nước bôi trơn, và giấy pH được sử dụng để đo pH từ 4,0 đến 6,0 với khoảng 0,2. Sau đó, các chất tiết được đặt lên trên 2 lam kính bằng tăm bông ướt và được pha loãng với 0,9% NaCl trên một lam kính và với 10% K hydroxit ở lam kính kia xét nghiệm âm đạo KOH. Lam kinh pha loãng với KOH được kiểm tra mùi cá chết xét nghiệm whiff, gây ra bởi các chất amin được sinh ra trong viêm âm đạo do trichomonas hoặc viêm âm đạo do nhiễm khuẩn. Vùng nước ướt được kiểm tra bằng kính hiển vi càng sớm càng tốt để phát hiện trichomonads, có thể trở nên nhầy nhàng và khó nhận ra trong vòng vài phút sau khi chuẩn bị trượt. Potassium hydroxide hòa tan hầu hết các chất liệu tế bào ngoại trừ sợi nấm men, làm cho việc nhận dạng dễ dàng nguyên nhân khác của khí hư được loại trừ Dị vật Nếu trẻ em có khí hư, nghi ngờ có vật thể lạ trong âm đạo. Nếu trẻ bị viêm âm đạo do trichomonas, cần phải đánh giá khả năng bị lạm dụng tình dục. Nếu bị chảy dịch âm đạo không rõ nguyên nhân, viêm cổ tử cung, nên xem xét có thể là do bệnh nhiễm trùng lây truyền qua đường tình dục. Nếu phụ nữ bị viêm âm đạo do vi khuẩn hoặc viêm âm đạo do trichomonas và do đó có tăng nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng lây truyền qua đường tình dục, xét nghiệm cổ tử cung tìm Lậu cầu và vi khuẩn Chlamydia trachomatis, các nguyên nhân thông thường của PID lây truyền qua đường tình dục, được thực hiện. 1. Cartwright CP, Lembke BD, Ramachandran K, et al Development and validation of a semiquantitative, multitarget PCR assay for diagnosis of bacterial vaginosis. J Clin Microbiol 50 72321–2329, 2012. doi Epub 2012 Apr Schwebke JR, Gaydos CA, Nyirjesy P, et al Diagnostic performance of a molecular test versus clinician assessment of vaginitis. J Clin Microbiol 56 6e00252-18, 2018. doi In vào tháng 6 năm Gaydos CA, Beqaj S, Schwebke JR, et al Clinical validation of a test for the diagnosis of vaginitis. Obstet Gynecol 130 1181–189, 2017. doi Schwebke J, Merriweather A, Massingale S, et al Screening for Trichomonas vaginalis in a large high-risk population Prevalence among men and women determined by nucleic acid amplification testing. Sex Transm Dis 45 5e23-e24, 2018. doi Coleman JS, Gaydos CA Molecular diagnosis of bacterial vaginosis Cập nhật. J Clin Microbiol 56 9e00342–e00318, 2018. doi Print 2018 Sep. Các biện pháp vệ sinhĐiều trị triệu chứngĐiều trị nguyên nhânÂm hộ nên được giữ càng sạch càng tốt. Xà phòng và các chế phẩm tại chỗ không cần thiết ví dụ như thuốc xịt vệ sinh phụ nữ nên tránh sử dụng. Thỉnh thoảng sử dụng túi đá lạnh hoặc bồn tắm nước ấm có hoặc không có muối soda có thể làm giảm triệu chứng đau và các triệu chứng vừa hoặc nặng hoặc không đáp ứng với các biện pháp khác, có thể cần đến thuốc. Đối với ngứa do các nguyên nhân không nhiễm trùng, corticoid tại chỗ ví dụ, 1% hydrocortisone hai lần mỗi ngày khi cần thiết có thể được áp dụng cho âm hộ nhưng không phải trong âm đạo. Thuốc kháng histamin đường uống làm giảm ngứa và gây buồn ngủ, giúp bệnh nhân ngủ. Trẻ tiền dậy thì được chăm sóc vệ sinh tầng sinh môn tốt ví dụ, lau từ trước ra sau sau khi đi ngoài và bài tiết, rửa tay, tránh sờ vào tầng sinh môn. Nếu viêm âm hộ mạn tính do nằm nhiều hoặc không kiểm soát được, vệ sinh âm hộ tốt hơn có thể có ích. Các nguyên nhân của viêm âm đạo liên quan đến tuổi gồm viêm âm đạo không đặc hiệu thường liên quan đến vệ sinh và kích ứng với chất hóa học ở trẻ em; viêm âm đạo do vi khuẩn, viêm âm đạo do nấm và trichomonas ở phụ nữ độ tuổi sinh đẻ; và viêm teo âm đạo ở phụ nữ sau mãn đoán viêm âm đạo dựa chủ yếu vào các kết quả lâm sàng, đo pH âm đạo, và xét nghiệm pha loãng với nước muối và trị các nguyên nhân nhiễm khuẩn và các nguyên nhân cụ thể khác, điều trị triệu chứng và thảo luận cách cải thiện vệ sinh phù hợp với bệnh nhân. Tòa án Quân sự khu vực 2 Quân khu 5 vừa ban hành quyết định đưa vụ án hình sự cựu quân nhân tông chết nữ sinh lớp 12 ở Ninh Thuận ra xét xử. Theo quyết định, dự kiến ngày 20/6 tới đây, Tòa án Quân sự khu vực 2 sẽ mở phiên tòa xét xử sơ thẩm công khai đối với bị cáo Hoàng Văn Minh, cựu Thiếu tá Trung đoàn 937, TP Phan Rang – Tháp Chàm, Ninh Thuận về tội “Vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ” quy định tại điểm a, khoản 1, Điều 260 BLHS. Cùng bị xét xử còn có bị cáo Phạm Văn Võ SN 1972, Bình Dương, chồng dì ruột bị cáo Minh và Huỳnh Thị Kim Hằng SN 1993, vợ bị cáo Minh về tội “Khai báo gian dối” quy định tại khoản 1, điều 328 BLHS. Hiện trường vụ tai nạn. Dự kiến phiên tòa diễn ra tại Toà án Quân sự khu vực 2, Quân khu 5, số 30A Nguyễn Thiện Thuật, phường Tân Lập, TP Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa vào ngày 20/6. Theo cáo trạng, khoảng 8h sáng ngày 28/6/2022, Hoàng Văn Minh điều khiển ô tô BS 55A - 07407 chở vợ là Huỳnh Thị Kim Hằng và ông Phạm Văn Võ lưu thông trên đường 16 Tháng 4 theo hướng từ biển Bình Sơn đến Quảng trường 16 Tháng 4. Khi đến gần cổng Ngân hàng TMCP Công Thương Việt Nam chi nhánh Ninh Thuận, Minh chuyển hướng sang phải để vào ngân hàng thì va chạm với xe máy BS 85R9 - 1279 do Hồ Hoàng Anh nữ sinh lớp 12 Trường THPT chuyên Lê Quý Đôn điều khiển lưu thông cùng chiều. Vụ tai nạn làm Hoàng Anh ngã xuống đường, va vào trụ đèn chiếu sáng trước cổng ngân hàng và tử vong sau đó. Sau khi xảy ra va chạm, Minh dừng xe cùng vợ xuống xe kiểm tra tình trạng nạn nhân. Tại thời điểm mở cửa xuống xe, cựu thiếu tá Hoàng Văn Minh đang sử dụng điện thoại di động. Thấy nạn nhân bị thương nặng nên Minh cùng Phạm Văn Võ chở Hoàng Anh đi cấp cứu. Minh sợ vụ việc ảnh hưởng xấu đến bản thân và đơn vị nên đã nói riêng với ông Võ nhờ nhận giúp là người điều khiển ô tô khi đó ông Võ im lặng. Trong quá trình chở nạn nhân đến cấp cứu tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Ninh Thuận, ông Võ đồng ý nhận là người lái xe. Sau đó, ông Võ đã gọi điện cho vợ đang ở hiện trường vụ tai nạn nói về việc nhận là người điều khiển ô tô thay cho Minh và nhận mình là người điều khiển ô tô với CSGT. Đến khoảng 9h40 cùng ngày, Hoàng Văn Minh lái xe đưa Phạm Văn Võ trở lại hiện trường để phục vụ công tác điều tra. Tại hiện trường, Phạm Văn Võ tiếp tục nhận mình là người lái xe gây tai nạn. Đối với Huỳnh Thị Kim Hằng, do biết Phạm Văn Võ nhận là người lái xe thay cho chồng mình, khi làm việc với công an, người này cũng khai Phạm Văn Võ là người cầm lái xe gây tai nạn. Hằng còn cam kết chịu trách nhiệm về lời khai của mình trước pháp luật. Đến ngày 29/6/2022, Hoàng Văn Minh đã quyết định khai báo đúng sự việc nên đã cùng vợ và Võ đến Công an TP Phan Rang - Tháp Chàm để khai nhận. Ngày 15/7/2022, Cơ quan CSĐT Công an Rang - Tháp Chàm đã chuyển hồ sơ vụ việc đến cơ quan điều tra khu vực 3 Quân chủng Phòng không - Không quân để thụ lý theo đúng thẩm quyền. Trong quá trình điều tra, Hoàng Văn Minh chủ động nhờ vợ sử dụng số tiền 520 triệu đồng nộp cho cơ quan điều tra để bồi thường cho gia đình cháu Hồ Hoàng Anh. Cáo trạng cũng nêu, trong quá trình điều tra, ông Hồ Hoàng Hùng cha nạn nhân có đơn yêu cầu xử lý một số cá nhân có liên quan đến vi phạm trong xét nghiệm nồng độ cồn của cháu Hồ Hoàng Anh tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Ninh Thuận. Tuy nhiên, nội dung trong đơn không thuộc thẩm quyền giải quyết bảo vệ pháp luật Quân chủng Phòng không - Không quân. Do vậy CQĐT hình sự khu vực 3 chuyển đơn của ông Hồ Hoàng Hùng đến Công an tỉnh Ninh Thuận để xem xét giải quyết theo quy định của pháp luật. Trước đó, trong quá trình điều tra, vào ngày 13/7/2022, Công an TP Phan Rang - Tháp Chàm gửi thông báo cho gia đình nạn nhân, theo đó “kết quả kiểm tra nồng độ cồn của cháu Hồ Hoàng Anh là 0,79 mg/100 ml máu”. Thông báo này khiến người thân của nữ sinh rất bức xúc. Hội đồng Kỷ luật Bệnh viện Đa khoa tỉnh Ninh Thuận đã kỷ luật 5 cá nhân liên quan đến sai sót quy trình xét nghiệm nồng độ cồn trong máu của nữ sinh Hồ Hoàng Anh. >>> Mời độc giả xem thêm video Tai nạn giao thông liên hoàn khiến 1 người tử vong Thể loại Thám hiểm, trọng sinhLúc trước cô là một thầy bói toán, nhưng chính vì chuyên nói dối ăn tiền mà bị người đánh sau khi mở mắt tỉnh dậy, cô phát hiện bản thân đã quay về lúc năm tuổi. Và không lâu sau đó, cơ duyên đến, cô vì chiếc bình ngọc của Bồ Tát rơi trúng đầu mà mở ra Thiên khi Thiên Nhãn xuất hiện, cô bỗng chốc trở thành một thiên tài gặp qua là nhớ, tài năng càng ngày càng xuất chúng. Cô có khả năng nhìn thấu sinh tử, phúc họa của người khác qua tướng mạo, đồng thời có thể cải tử hồi trước, một mình cô sống cô đơn, gia đình tan nát, không nơi nương tựa. Đời này cô nhất định phải khiến vòng quay định mệnh biến trước, cô không có gì cả, bị người đời khinh khi, rẻ rúng. Kiếp này, cô quyết tâm trở thành một đại sư Huyền Học chân chính, cô muốn đứng trên đỉnh cao của thế giới, muốn trở thành một nữ anh hùng trong giới doanh nhân được mọi người suy tôn, ngưỡng mộ. Các dân tộc tỉnh Kon Tum 2-1-2019 CÁC DÂN TỘC TỈNH KON TUM Kon Tum là tỉnh miền núi, biên giới nằm ở Bắc Tây Nguyên với tổng diện tích tự nhiên là km2. Dân số toàn tỉnh khoảng người, trong đó DTTS chiếm hơn gần 55%. Hiện nay, trên địa bàn tỉnh có 43 dân tộc anh em cùng sinh sống, trong đó có 7 dân tộc tại chỗ gồm Gia Rai, Ba Na, Xơ Đăng, Giẻ -Triêng, Brâu, Rơ Măm, Hre Hrê. Ngoài ra, còn có các dân tộc từ miền Bắc di cư vào như Tày, Nùng, Thái, Mường, Thổ, Sán Dìu, Sán Chay, HMông, Dao, Lào, Giáy... từ miền Trung có các dân tộc như Cơ Tu, Cor, Vân Kiều, Ra Glai ... Co Ho, Ê Đê, Tà Ôi ... từ miền Nam có 02 dân tộc là Hoa, Khơ Me. Toàn tỉnh có 09 huyện, 01 thành phố với 102 xã, phường thị trấn, trong đó có 52 xã khu vực III, 05 xã khu vực II, 35 xã khu vực I thuộc vùng đồng bào DTTS, có 13 xã biên giới; 03 huyện nghèo theo Nghị quyết 30a. Ban Dân tộc tỉnh Kon Tum giới thiệu khái quát một số nét về các dân tộc thiểu số có quá trình sinh sống lâu đời tại tỉnh Kon Tum 1. XƠ ĐĂNG Tên tự gọi Xơ Teng Hđang, Xđang, Xđeng, Tơ rá Xđrá, Hđrá, Mnâm, Ca Dong, Ha Lăng Xlang, Tà Trĩ Tà Trê, Châu. Tên gọi khác Hđang, Kmrâng, Con lan, Brila. Nhóm địa phương Xơ Teng, Tơ rá, Mnâm, Ca Dong, Ha Lăng, Tà Trĩ, Châu. Dân số Tổng toàn quốc người. Tại Kon Tum, người Xơ Đăng có người theo số liệu điều tra thực trạng kinh tế xã hội 53 dân tộc năm 2019. Ngôn ngữ Tiếng Xơ ăng thuộc ngôn ngữ Môn - Khơ Me ngữ hệ Nam Á, gần với tiếng Hrê, Ba Na, Gié Triêng. Giữa các nhóm có một số từ vựng khác nhau. Chữ viết dùng hệ chữ cái La-tinh, mới hình thành cách đây mấy chục năm. Lịch sử Người Xơ ăng thuộc số cư dân sinh tụ lâu đời ở Trường Sơn - Tây Nguyên và vùng lân cận thuộc miền núi của Quảng Nam, Quảng Ngãi. Hoạt động kinh tế Một bộ phận trồng lúa nước, điển hình là nhóm Mnâm làm ruộng theo lối sơ khai làm đất bằng cách lùa đàn trâu dẫm quần và dùng cuốc đẽo từ gỗ nay đã có cuốc lưỡi sắt... Còn lại, kinh tế rẫy đóng vai trò chủ đạo, với công cụ và cách thức canh tác tương tự như những tộc người khác trong khu vực. Chặt cây bằng rìu và dao quắm hay xà gạc, đốt bằng lửa; chọc lỗ để tra hạt giống thì dùng gậy đẽo nhọn hay gậy có lưỡi sắt; làm cỏ bằng loại cuốc con có cán lấy từ chạc cây và cái nạo có lưỡi bẻ cong về một bên; thu hoạch thì dùng tay tuốt lúa. Ngoài lúa, người Xơ ăng còn trồng kê, ngô, sắn, bầu, bí, thuốc lá, dưa, dứa, chuối, mía... Vùng người Ca Dong có trồng quế. Vật nuôi truyền thống là trâu, dê, lợn, chó, gà. Việc hái lượm, săn bắn, kiếm cá có ý nghĩa kinh tế không nhỏ. Nghề dệt vải có ở nhiều vùng. Nghề rèn phát triển ở nhóm Tơ rá, họ biết chế sắt từ quặng để rèn. Một số nơi người Xơ ăng đã biết đãi vàng sa khoáng. an lát phát triển, cung cấp nhiều vật dụng. Họ ưa thích trao đổi vật trực tiếp, nay đã dùng tiền. Ăn Người Xơ ăng ăn cơm tẻ, cơm nếp với muối ớt và các thức kiếm được từ rừng; khi cúng bái mới có thịt gia súc, gia cầm. Phổ biến là món canh nấu rau hoặc măng lẫn thịt hay cá, ốc và các món nướng. Họ uống nước lã nay nhiều người đã đun chín, rượu cần. ặc biệt rượu được chế từ loại kê chân vịt ngon hơn rượu làm từ gạo, sắn. Một số nơi người Xơ ăng có tập quán ăn trầu cau. Nam nữ đều hút thuốc lá; có nơi, đồng bào đưa thuốc lá nghiền thành bột vào miệng thay vì hút trong tẩu. Mặc Nam đóng khố, ở trần. Nữ mặc váy, áo. Trời lạnh dùng tấm vải choàng người. Trước kia, nhiều nơi người Xơ ăng phải dùng y phục bằng vỏ cây. Nay đàn ông thường mặc quần áo như người Việt, áo nữ cũng là áo cánh, sơ mi, váy bằng vải dệt công nghiệp. Vải cổ truyền Xơ ăng có nền màu trắng mộc của sợi hoặc màu đen, hoa văn ít và chủ yếu thường dùng các màu đen, trắng, đỏ. Ở Người Xơ ăng cư trú ở tỉnh Kon Tum và hai huyện Trà My, Phước Sơn tỉnh Quảng Nam, huyện Tây Sơn, tỉnh Quảng Ngãi; sống tập trung nhất ở vùng quần sơn Ngọc Linh. Họ ở nhà sàn, trước kia nhà dài, thường cả đại gia đình ở chung nay phổ biến hình thức tách hộ riêng. Nhà ở trong làng được bố trí theo tập quán từng vùng có nơi quây quần vây quanh nhà rông ở giữa, có nơi dựng lớp lớp ngang triền đất và không có nhà rông. Kỹ thuật làm nhà chủ yếu là sử dụng ngoàm và buộc dây, mỗi hàng cột chạy dọc nhà được liên kết thành một vì cột, mỗi ngôi nhà có một vì cột, mỗi ngôi nhà có hai vì cột. Phương tiện vận chuyển Gùi được dùng hàng ngày chuyên chở hầu như mọi thứ trên lưng, mỗi quai khoác vào một vai. Có các loại gùi khác nhau đan thưa, đan dày, có nắp, không nắp, có hoa văn, không có hoa văn... Nam giới còn có riêng gùi 3 ngăn gùi "cánh dơi" hoặc gùi gần giống hình con ốc sên. Gùi ở các nhóm Xơ ăng có sự khác biệt nhau nhất định về kiểu dáng, kỹ thuật đan. Quan hệ xã hội Từng làng có đời sống tự quản, đứng đầu là ông "già làng". Lãnh thổ của làng là sở hữu chung, trên đó mỗi người có quyền sở hữu ruộng đất để làm ăn. Tuy đã hình thành giàu - nghèo nhưng chưa có bóc lột một cách rõ rệt, xưa kia nô lệ mua về và người ở đợ không bị đối xử hà khắc. Quan hệ cộng đồng trong làng được đề cao. Cưới xin Phong tục ở các vùng không hoàn toàn giống nhau. Song, phổ biến là cư trú luân chuyển mỗi bên mấy năm, thường khi cha mẹ qua đời mới ở hẳn một chỗ. ám cưới có lễ thức cô dâu chú rể đưa đùi gà cho nhau ăn, đưa rượu cho nhau uống, cùng ăn một mâm cơm... để tượng trưng sự kết gắn hai người. Không có tính chất mua bán trong hôn nhân. Ma chay Cả làng chia buồn với tang chủ và giúp việc đám ma. Quan tài gỗ đẽo độc mộc. Những người chết bình thường được chôn trong bãi mộ chung của làng. Lệ tục cụ thể không hoàn toàn thống nhất giữa các nhóm. Không có lễ bỏ mả như người Ba Na, Gia Rai... Tục "chia của" cho người chết đồ mặc, tư trang, công cụ, đồ gia dụng... phổ biến. Thờ cúng Người Xơ ăng tin vào sức mạnh siêu nhiên, các "thần" hay "ma" được gọi là Kiak Kia hoặc "Ông", "Bà", chỉ một số nơi gọi là "Yàng". Các thần quan trọng như thần sấm sét, thần mặt trời, thần núi, thần lúa, thần nước... Thần nước hiện thân là thuồng luồng, hoặc con "lươn" khổng lồ, hoặc con lợn mũi trắng. Thần lúa có dạng bà già xấu xí, tốt bụng, thường biến thành cóc. Trong đời sống và canh tác rẫy có rất nhiều lễ thức cúng bái đối với các lực lượng siêu nhiên, tập trung vào mục đích cầu mùa, cầu an, tránh sự rủi ro cho cộng đồng và cá nhân. Lễ tết Quan trọng nhất là lễ cúng thần nước vào dịp sửa máng nước hàng năm, các lễ cúng vào dịp mở đầu năm làm ăn mới, mở đầu vụ trỉa lúa, khi lúa đến kỳ con gái, khi thu hoạch, các lễ cúng khi ốm đau, dựng nhà rông, làm nhà mới, khi con cái trưởng thành... Nhiều dịp sinh hoạt tôn giáo đồng thời có tính chất hội hè của cộng đồng làng, tiêu biểu là lễ trước ngày trỉa, lễ cúng thần nước, lễ có đâm trâu của làng cũng như gia đình. Tết dân tộc tổ chức trước sau tuỳ làng, nhưng thường trong tháng Giêng dương lịch, kéo dài 3-4 ngày. Lịch Cách tính lịch một năm có 10 tháng, gắn với một chu kỳ làm rẫy, sau đó là thời gian nghỉ sản xuất kéo dài cho đến khi bước vào vụ rẫy mới. Mỗi tháng 30 ngày. Trong ngày được chia ra các thời điểm với tên gọi cụ thể. Phân biệt ngày tốt, ngày xấu, ví dụ ngày cuối tháng nếu trồng ngô sẽ nhiều hạt, chặt tre nứa dùng sẽ không bị mọt... Văn nghệ Người Xơ ăng có nhiều loại nhạc cụ đàn, nhị, sáo dọc, ống vỗ kloongbút, trống, chiêng, cồng, tù và, ống gõ, giàn ống hoạt động nhờ sức nước.... Có loại dùng giải trí thông thường, có loại dùng trong lễ hội. Các loại nhạc cụ cụ thể và điệu tấu nhạc có sự khác nhau ít nhiều giữa các nhóm. Những điệu hát phổ biến là hát đối đáp của trai gái, hát của người lớn tuổi, hát ru. Trong một số dịp lễ hội, đồng bào trình diễn múa có điệu múa riêng cho nam, riêng cho nữ, cũng có điệu múa cả nam, nữ cùng tham gia. Truyện cổ Xơ ăng phong phú và đặc sắc. 2. GIA RAI Tên tự gọi Gia Rai. Tên gọi khác Giơ Ray, Chơ Ray. Nhóm địa phương Chor, Hđrung gồm cả Hbau, Chor, Aráp, Mthur, Tơbuân. Dân số Tổng toàn quốc người. Tại Kon Tum, người Gia Rai có người theo số liệu điều tra thực trạng kinh tế xã hội 53 dân tộc năm 2019. Ngôn ngữ Tiếng nói thuộc nhóm ngôn ngữ hệ Malayô Pôlynêixa ngữ hệ Nam ảo. Lịch sử Dân tộc Gia Rai là một trong những cư dân sớm sinh tụ ở vùng núi Tây Nguyên, lan sang một phần đất Campuchia. Trong xã hội Gia Rai xưa đã có Pơ tao ia vua nước và Pơ tao pui vua lửa chuyên cúng trời, đất, cầu mưa thuận gió hoà... Trước thế kỷ XI người Ê ê, Gia Rai được gọi chung một tên là Rang êy. Vào thế kỷ XV-XVI sử sách phong kiến Việt Nam ghi nhận danh hiệu Thủy Xá vua nước, Hoả Xá vua lửa. Chỉ có người đàn ông họ Siu mới được làm vua lửa, vua nước và con gái họ Rơ chom mới được quyền làm vợ hai vua. Có lẽ chữ Pơ tao đồng nghĩa với Mtao của người Chăm, Tạo của người Thái và Thao của Lào, đều chỉ người thủ lĩnh. Hoạt động sản xuất Kinh tế trồng trọt là cái gốc của hoạt động sản xuất. ất đai là đối tượng tác động lao động được phân chia thành hai loại - đất chưa canh tác có tên đê, trá, lon, vô chủ và đất canh tác gọi chung là Hma, phần sở hữu của mỗi gia đình. Hma gồm những mảnh đất trồng trọt theo cách nửa vườn, nửa rẫy; nương phát, đốt, cuốc xới đất và trọc lỗ tra hạt. Còn ruộng nước dùng cuốc xới ; sục bùn và đang chuyển sang cày, bừa dùng 2 bò kéo. Chăn nuôi gia đình có trâu, bò, ngựa, voi, lợn, gà, chó... Trong đó trâu là vật ngang giá trong việc trao đổi vật quý như chiêng, ché và hiến sinh trong lễ nghi tín ngưỡng. Nghề phụ gia đình có mộc, rèn và đan lát. Những người thợ thủ công đã làm ra những chiếc gùi dùng để đựng đồ mặc, trang sức, vận chuyển. Nghề dệt với khung dệt kiểu Inđônêdiêng khá thịnh hành tạo được tấm vải khổ rộng, hoa văn đẹp. Ăn Gạo tẻ là lương thực chính; lương thực phụ là ngô. Thức ăn có rau, muối, ớt, canh rau, lâu lâu mới có bữa thịt, cá. Bữa cơm hàng ngày có thể cả gia đình ngồi quanh nồi cơm, bát ớt... hoặc chia thành từng phần cho mỗi người. Bữa tiệc, lấy ché rượu cần làm trung tâm, quanh đó có các món ăn đựng trên bát, đĩa hoặc lá chuối để vừa ăn, vừa uống. Khi rượu ngà say có hát, nhảy múa, đánh chiêng. Trừ trẻ thơ, mọi người bất kể nam nữ đều hút thuốc lá. Mặc àn ông đóng khố vải trắng kẻ sọc nhiều màu toai, ngày lễ đóng khố vải chàm dài 4 m và rộng 0,30 m, có đường viền hoa văn và buông tua chỉ nhiều MÀU Ở HAI ẦU. Áo màu đen cộc tay, hở nách, đường viền hoa văn chỉ màu chạy dọc hai sườn mang đậm dấu vết kiểu pông-sô. Pơtao hoặc chủ làng mặc áo chàm che kín mông, tay dài, chui đầu, có một mảng sợi màu đỏ làm khuy và khuyết cài từ cổ đến ngực. Dưới dải cúc là miếng vải đỏ hình vuông khâu đáp vào để làm dấu hiệu là áo. àn bà mặc váy chàm dài 1,40 m x rộng 1 m, có đường viền hoa văn chạy quanh gấu. Phần cạp có tua chỉ trắng hoặc màu. Váy không khâu liền thành ống nên khi mặc chỉ cuốn vào thân để chỗ giáp hai đầu về phía trước. Họ mặc áo cánh ngắn bó sát thân, dài tay. Trên cánh tay áo có chiếc được thêu những đường vòng hoa văn chỉ màu. Nơi ở quanh năm nóng nực nên cả nam lẫn nữ ưa thích cởi trần. Ở Nhà sàn cho mỗi gia đình một vợ một chồng mẫu hệ. Kiến trúc có hai loại. Nhà sàn dài kiểu la-yun-pa, dài 13,5 m và rộng 3,5m là kích thước trung bình cho mỗi nhà. Nhà được phân thành hai phần bên mang và bên óc. Cửa bên óc chỉ quay về hướng Bắc và bên óc dành cho những người đàn bà - chủ gia đình mẫu hệ. Trong nhà có hai bếp. Nhà nhỏ kiểu Hđrung với kích thước rộng 3m x dài 9m. Chiều cao từ đất lên đòn nóc không quá 4,50m. Cửa chính thông ra sàn phơi chỉ quay về hướng Bắc. Hai bên cửa chính có hai cửa sổ. Trong nhà chỉ có một bếp. Phương tiện vận chuyển gùi có hai dây đeo qua vai là hình thức phổ biến. Ngoài ra có ngựa, voi để thồ và cưỡi. Voi còn dùng để kéo... Quan hệ xã hội Làng Plơi hoặc Bôn vừa là đơn vị cư trú vừa cấu kết thành tổ chức xã hội, có một hội đồng gồm những ông già chủ trì chung Phun pơ bút. Hội đồng chọn người đứng đầu làng Ơi pơ thun, Thap lơi hay Khoa plơi, có lệ làng gọi là Kđi. Xã hội Gia Rai truyền thống có hình thức cố kết vùng gọi là Tơ ring. Người đứng đầu Tơ ring là Khoa Tơ ring, giúp việc xét xử có Po phắt kđi và Thao kđi. Tơ ring là cộng đồng lãnh thổ, khi có chiến tranh trở thành liên minh quân sự. Dòng họ theo chế độ mẫu hệ nên phả hệ hoàn toàn tính về dòng mẹ. Khối cộng đồng máu mủ được tập hợp thành từng họ - Kơ nung hoặc gioai. Mỗi họ thường được phân chia nhiều ngành hoặc phân đôi, thành họ khác. Mỗi họ, mỗi ngành kiêng một tô tem riêng. Gia đình nhỏ mẫu hệ là nét nổi bật của người Gia Rai khác với trường hợp người Ê ê là đại gia đình mẫu hệ. Cưới xin Luật tục nghiêm cấm những người cùng ngành họ và dòng mẹ lấy nhau. Tuổi từ 18-19 nam nữ tự do lựa chọn người yêu, trong đó nữ chủ động lựa chọn lấy chồng. Phong tục giản đơn, không mang tính chất mua bán và do nhà gái chủ động. Bảo lưu tục chồng chết, vợ lấy em chồng và ngược lại vợ chết, chồng có thể lấy chị vợ. Khi đã thành vợ thành chồng thì đàn ông phải sang nhà vợ, không có trường hợp ngược lại. Sinh đẻ Bà mẹ được coi trọng. Khi mang thai họ không được làm việc nặng nhọc. Họ rất lo sợ đẻ khó và chết vì sinh nở. Khi sinh nở sản phụ phải kiêng khem nhiều thứ như không ăn cơm nấu mà chỉ dùng cơm lam, không ăn thịt mà chỉ ăn rau... Ma chay Người Gia Rai theo tục tất cả người cùng họ mẹ chôn chung một huyệt. Người đàn ông chết phải khiêng về chôn ở huyệt phía mẹ mình. Trong huyệt chung ấy, các quan tài được xếp kề sát bên nhau theo chiều ngang rồi chồng lên theo chiều dọc. Khi quan tài cao bằng miệng huyệt thì lấy ván kê bốn bề để chôn tiếp vài ba lớp nữa mới làm lễ "bỏ mả" Họa lui, Thi nga hay Bó thi - một nghi thức lớn trong quá trình tang lễ. Nhà mới Việc làm nhà mới bắt đầu bằng nghi thức bói tìm đất. Bà chủ đem 7 hạt gạo đặt trên đất rồi lấy cái bát úp lên để bói tìm sự linh ứng của thần đất. Sau 3 ngày, 3 đêm đi lật bát lên xem nếu hạt gạo còn nguyên là thuận. Ngược lại, mất hạt nào thì phải đi phải đi bói tìm chỗ khác. ặt hạt gạo để bói xong tổ chức ăn uống, hò reo, múa chiêng 3 ngày. Dựng nhà xong lại mở hội nhà mới 3 hôm nữa mới kết thúc. Thờ cúng Người Gia Rai theo vạn vật hữu linh. Thần linh Yang có nhiều loại, trong đó có ba loại nổi bật được nhắc đến trong lễ cúng hàng năm hay nhiều năm một lần Thần nhà Yang sang lực lượng bảo vệ nhà cửa được cúng trong nhà. Khi nhà mới dựng thì phải tiến hành nghi thức lễ đâm trâu và trồng cây gạo. Thần làng yang ala bôn và thần nước yang ia là lực lượng bảo vệ làng xóm và cuộc sống của mọi thành viên được cúng ở bến nước và chân núi. Thần vua Yang pó tao do vua lửa, vua nước, vua gió ptao agin tiến hành lễ cầu trời, mưa thuận, gió hoà và mùa màng tươi tốt. Ngoài ra, người Gia Rai còn tin khi chết các linh hồn biến thành ma. Có hiện tượng gán cho người có ma thuật làm hại gọi là ma lai. Lễ tết Xưa nam nữ đến tuổi thành niên có tục cưa răng hàm trên. Việc này do ông già Pô khoa tkơi thực hiện bằng cách lấy liềm cắt hoặc dùng một viên đá ráp chà xát vào hàm răng trên, ở ven suối. Cầm máu răng bằng lá thuốc Tkoi am. Nữ 1-2 tuổi xâu lỗ tai, sau đó lấy bấc cây căng dần tai ra để đến khi trưởng thành thì đeo hoa tai bằng ngà voi có đường kính đến 6 cm. Nam giới không căng tai mà chỉ đục lỗ để đeo khuyên. Lễ nghi lớn nhất là lễ bỏ mả, tạc tượng mồ, lễ lên nhà mới, có ăn, uống, hát, biểu diễn cồng chiêng. Lịch Tháng giêng được tính từ ngày có trận mưa đầu tiên tương đương với tháng 4 dương lịch. Tháng 12 lịch Gia Rai tháng 3 dương lịch gọi là Blanning, nghỉ ngơi lao động và làm các lễ nghi tôn giáo, tín ngưỡng. Học Người Gia Rai đã có bộ chữ theo mẫu tự La-tinh. Giống như tất cả các dân tộc khác, hiện nay học sinh đều học tiếng và chữ phổ thông. Văn nghệ Người Gia Rai có nhiều trường ca như ăm San, Xinh Nhã, ăm Di... thể hiện dưới hình thức hát thơ có đệm đàn Tưng nưng. Những điệu vũ dân gian Gia Rai có một số động tác mô phỏng những cuộc chiến tranh giữa các bộ tộc. àn Tơ rưng, Krông put, Tưng nưng ... rất được phổ biến. Chơi Thanh niên thích chơi kéo co trong ngày lễ. 3. BA NA Tên tự gọi Ba Na. Tên gọi khác Bơ Nâm, Roh, Kon Kđe, Ala Kông, Kpang Kông... Nhóm địa phương Rơ Ngao, Rơ Lơng hay Y Lăng, Tơ Lô, Gơ Lar Krem. Dân số Tổng toàn quốc người. Tại Kon Tum, người Ba Na có người theo số liệu điều tra thực trạng kinh tế xã hội 53 dân tộc năm 2019. Ngôn ngữ Tiếng nói thuộc nhóm ngôn ngữ Môn-Khơ Me ngữ hệ Nam Á. Lịch sử Dân tộc Ba Na là một trong những cư dân sinh tụ lâu đời ở Trường Sơn - Tây Nguyên đã kiến lập nên nền văn hoá độc đáo ở đây. Họ là tộc người có dân số đông nhất, chiếm vị trí rất quan trọng trong các lĩnh vực văn hoá, xã hội ở các cao nguyên miền Trung nước ta. Hoạt động sản xuất Người Ba Na canh tác lúa trên ruộng khô và rẫy. Cái cuốc là công cụ chủ yếu trong canh tác nông nghiệp ở tộc người này. Với ruộng khô thì việc thâm canh không bỏ hóa là đặc điểm khác với rẫy. Ruộng khô thường ở vùng ven sông suối. Từ đầu thế kỷ XX, việc làm ruộng nước bằng cày đã ngày càng phát triển ở nhiều nơi. Vườn chuyên canh và vườn đa canh cũng xuất hiện từ lâu. Công việc chăn nuôi và các nghề thủ công như đan, dệt, gốm, rèn còn chưa phát triển. Ở ịa bàn cư trú của người Ba Na trải rộng trên các tỉnh Gia Lai, Kon Tum và miền Tây của Bình ịnh, Phú Yên và Khánh Hoà. Họ cư trú trên nhà sàn, cửa ra vào mở về phía mái, trên hai đầu đốc đều có trang trí hình sừng, ở giữa làng được xây cất một ngôi nhà công cộng - nhà làng, nhà rông với hai mái vồng và cao vút. ó là nhà khách của làng, nơi diễn ra mọi sinh hoạt chung của cộng đồng làng như giáo dục thanh thiếu niên, tổ chức nghi lễ, hội làng, xử án... Phương tiện vận chuyển Chủ yếu là cái gùi cõng trên lưng, cho nam, nữ và cho mọi lứa tuổi. Gùi nhiều kích cỡ to nhỏ và nhiều chủng loại, đan mau và thưa nhưng đều theo một mô típ cổ truyền. Quan hệ xã hội Làng là đơn vị xã hội hoàn chỉnh và duy nhất. Tàn dư mẫu hệ vẫn thể hiện rõ trong quan hệ gia đình, tộc họ và trong hôn nhân. Sự tan rã của chế độ mẫu hệ ở đây đã nâng cao địa vị của nam giới nhưng phía mẹ vẫn gần gũi hơn. Sau hôn nhân còn phổ biến tập quán cư trú phía nhà vợ. Xã hội có người giàu, người nghèo và tôi tớ. Cưới xin Hôn nhân một vợ, một chồng là nguyên tắc cơ bản trong việc xây dựng gia đình. Hình thức luân cư sau lễ cưới rất phổ biến. Kết thúc các chu kỳ luân cư ở bên vợ rồi ở bên chồng thì đôi vợ chồng ra ở riêng tạo lập cơ ngơi của một gia đình mới, một tế bào mới của cộng đồng làng. Học Việc giáo dục truyền thống cho thanh thiếu niên được tổ chức thường xuyên tại nhà làng nhà rông do các già làng đảm nhiệm. ó là nơi dạy nghề, huấn luyện chiến đấu và học tập các truyền thống văn hoá của cộng đồng làng. Văn nghệ Dân ca rất phong phú nhưng phổ biến là điệu hmon và roi. Nhạc cụ rất đa dạng gồm cả bộ dây, bộ hơi và bộ gõ. Múa dân gian Ba Na trong đó có múa phục vụ nghi lễ và biểu diễn ở hội hè được nhiều người ưa chuộng. Trường ca, Truyện cổ của dân tộc Ba Na cũng là những tác phẩm dân gian cổ truyền độc đáo, có giá trị trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam. Chơi Phổ biến là các trò chơi đuổi bắt đru đra, cướp dây, hất đá, nhảy đập nhịp, thả diều, đá cầu, đi cà kheo, đánh quay, đánh vòng... 4. GIẺ - TRIÊNG Tên tự gọi Mỗi nhóm có tên tự gọi riêng như Giẻ, Triêng, Ve, Bnoong. Tên gọi khác Cà Tang, Giang Rẫy. Nhóm địa phương Gié Giẻ, Triêng T’riêng, Ve, Bnoong Mnoong. Nhóm Gié đông hơn cả. Dân số Tổng toàn quốc người. Tại Kon Tum, người Gié - Triêng có người theo số liệu điều tra thực trạng kinh tế xã hội 53 dân tộc năm 2019. Ngôn ngữ Tiếng nói thuộc nhóm ngôn ngữ Môn-Khơ Me ngữ hệ Nam Á, tương đối gần gũi với tiếng Xơ ăng, Ba Na. Giữa các nhóm tiếng nói có những sự khác nhau nhất định. Chữ viết hình thành trong thời kỳ trước năm 1975, cấu tạo bộ vần bằng chữ cái La-tinh. Lịch sử Người Gié-Triêng là cư dân gắn bó rất lâu đời ở vùng quanh quần sơn Ngọc Linh. Hoạt động sản xuất Họ làm rẫy là chính. Xưa trồng nhiều lúa nếp, nay lúa tẻ giữ vị trí chủ đạo, gồm nhiều giống khác nhau. Cách thức canh tác như ở các dân tộc miền núi khác trong vùng. Công cụ chủ yếu gồm rìu và dao quắm để phát, gậy đẽo nhọn đầu hoặc có mũi sắt để chọc lỗ khi gieo trỉa, cái cuốc con có cán là đoạn chạc cây để làm cỏ. Tất cả cây trồng đều ở rẫy, ngoài lúa còn có ngô, sắn, bo bo, kê, khoai lang, khoai môn, bầu bí, dưa, thuốc lá, bông, mía, chuối... Vật nuôi phổ biến là gà, lợn, chó, trâu, chỉ khi dùng vào việc cúng tế mới mổ thịt. Nguồn thức ăn kiếm được nhờ hái lượm, săn bắn và đánh bắt cá đóng vai trò quan trọng. Người Gié-Triêng có sở trường về đan lát, nghề dệt vải phát triển ở nhiều nơi, vùng ắc Pét có truyền thống đãi vàng sa khoáng và làm đồ gốm ở trình độ chưa biết dùng bàn xoay và chưa biết xây lò nung. Quan hệ hàng hoá trước kia dùng vật đổi vật, nay đã dùng tiền. Ăn Mỗi ngày người Gié-Triêng ăn 3 bữa sáng, trưa, tối. Họ ưa thích các món nướng đối với cá, thịt. Canh cũng là món thường có trong các bữa cơm. Tập quán ăn bốc tồn tại lâu đời nay việc dùng đũa, bát khá rộng rãi. ồ uống truyền thống là nước lã, rượu cần chế từ gạo, ngô, sắn, kê và rượu chế từ nước một loại cây họ dừa mọc hoang trên rừng. Nam nữ đều hút thuốc lá bằng tẩu. Ở Tại huyện ắc Glây tỉnh Kon Tum có nhóm Gié và Triêng, tỉnh Quảng Nam có nhóm Bnoong ở huyện Phước Sơn và Trà My, nhóm T’riêng và Ve ở huyện Giằng. Hình thức nhà sàn dài gồm nhiều "bếp" là lối kiến trúc truyền thống phổ biến, đặc biệt ở vùng người Gié và Bnoong có khi cả làng ở trong một vài ngôi nhà. Về sau, nhà trệt đã xuất hiện. ở nhiều nơi, trừ nhóm Bnoong, trong làng thường dựng nhà công cộng cao to và đẹp. Tập quán bố trí nhà tạo thành một vòng ôm quanh khoảng trống ở giữa là một nét văn hoá lâu đời của họ ở Giằng và một số nơi ở ắc Glây. Mặc Theo nếp cổ truyền, nam quấn khố, ở trần, trời lạnh thì choàng tấm vải cho ấm người; nữ mặc áo, quấn váy, có nơi dùng loại váy ống dài để che luôn cả thân trên, từ ngực trở xuống. Phụ nữ ưa đeo nhiều trang sức các loại vòng bạc, đồng, chuỗi cườm, đeo cổ, tay, chân, tai, phụ nữ các gia đình khá giả có cả hoa tai bằng nhà voi. Y phục theo kiểu người Việt hiện tại đã thâm nhập tận các làng xa xôi hẻo lánh. Phương tiện vận chuyển Người Gié-Triêng dùng gùi. Có những loại và cỡ gùi khác nhau gùi đan thưa, đan dày, gùi đeo theo người hàng ngày, gùi để đồ tại nhà, gùi có hoa văn nan nhuộm đen, gùi không dùng nan nhuộm, gùi cho riêng nam giới... Quan hệ xã hội Dân làng thuộc các họ khác nhau, từng họ có truyền thuyết về cội nguồn của mình, có tên gọi và có kiêng cữ riêng. Xưa kia, có những họ của nữ, có những họ của nam. Quan hệ cộng đồng trong làng thường xuyên và khá chặt chẽ. "Già làng" có uy tín cao nhờ hiểu biết, nhiều kinh nghiệm, cũng thường là người có cộng lập làng. Xã hội cổ truyền có nhiều biểu hiện về tàn dư thời mẫu hệ và bước chuyển tiếp từ chế độ mẫu hệ sang chế độ phụ hệ. Cưới xin Trai gái tự tìm bạn đời, cha mẹ thường chấp thuận nếu không vi phạm tập tục. Việc cưới xin trải qua nhiều bước, bao giờ cũng có lễ kết gắn cô dâu chú rể với nhau thông qua việc họ đưa cơm với gan gà cho nhau cùng ăn và uống chung bát rượu, hoặc có nơi họ trùm chung tấm chăn, và cô gái phải tự chuẩn bị 100 bó củi đẹp từ trước để đem đến nhà trai. Nhà trai thường tặng nhà gái đồ đan và nhận được của nhà gái những sản phẩm dệt. Trước kia, đôi vợ chồng cư trú luân phiên mỗi bên vài năm. Sinh đẻ Chồng phải làm lều ngoài rừng cho vợ đẻ. Sản phụ tự lo một mình trong sinh nở, sau 10 ngày mới được mang con về nhà. ứa bé được coi là thành viên của gia đình sau khi đã tiến hành một nghi lễ cúng cho nó gia nhập vào cộng đồng những người thân thuộc trong nhà. Ma chay Phong tục ở các nhóm không hoàn toàn giống nhau. Song nét chung là quan tài đẽo độc mộc, có nơi tạc hình đầu trâu trên đầu. Người chết được mai táng có tài liệu viết xưa kia hoả táng; nhà mồ dựng không cầu kỳ, có rào xung quanh. Những đồ vật đem ra mộ cho người chết nếu là chiêng, ché thì đều đập thủng hoặc vỡ. Trong quá khứ, người ta từng biết đến tục chôn chung những người chết cách nhau không lâu trong gia đình vào một quan tài. Suốt 10 ngày khi làng có người mới chết, trước khi tang gia cúng "nhắc nhở" cho hồn người chết ở yên bãi mộ, dân làng không vào rừng, không đi làm xa nhà. Nghi thức đoạn tuyệt với mộ người chết thường được tổ chức vào dịp đầu năm tại cạnh ngôi mộ. Thờ cúng Người ta quan niệm có nhiều "thần linh" và mọi vật, cũng như con vật, con người đều có siêu linh ẩn trú. Các vị thần nước, thần trời đồng nhất với sấm sét, thần mặt trời, thần đất, thần làng, thần làng, thần lúa, thần đá, thần cây đa... được người Gié-Triêng cầu cúng. Mỗi làng thường có vật "thiêng" như thứ bùa hộ mệnh, được cất dấu ở rừng và giữ bí mật với người ngoài. Dòng họ, gia đình cũng có vật "thiêng" để cầu mùa gắn với canh tác lúa. Ma người chết cũng được coi là một thế lực chi phối đối với cuộc sống. Liên quan đến thế giới siêu nhiên đó, có rất nhiều lễ thức tín ngưỡng theo tập tục. Lễ tết Mỗi khi cúng bái đều có hiến tế, mà máu con vật hiến tế là quan trọng nhất. Lễ trọng phải đâm trâu, và xa xưa có nơi phải cúng bằng máu người trong lễ thức đặc biệt liên quan đến thần lúa. Trong chu kỳ sản xuất hàng năm thường có lễ thức khi chọn đất rẫy, phát rẫy, gieo trỉa, khi hạn hay úng, khi mở đầu tuốt lúa, khi đưa lúa lên kho, khi được 100 gùi lúa trở lên và khi lấy thóc lần đầu về ăn. Gắn với chu kỳ đời người, có các lễ thức trong thời kỳ mang thai, trong và sau khi đẻ, khi đặt tên, khi bị đau ốm, khi cưa răng, trong việc cưới xin, khi chết đi. Tết dân tộc thường sớm hơn tết Nguyên đán, tổ chức theo làng. Lịch Người Gié-Triêng căn cứ vào chu kỳ mặt trăng để tính ngày. Theo đó, tên gọi mỗi ngày cụ thể trong tháng phần lớn đều được lặp lại, tuy một ngày ở nửa đầu và một ngày ở nửa cuối tháng. Mỗi năm 12 tháng. Từng tháng có những công việc trọng tâm nhất định. Văn nghệ Bộ nhạc cụ phong phú, quý giá và quan trọng nhất là cồng chiêng. Tuỳ nơi, người ta dùng 3 cồng với 7 hay 9 chiêng, hoặc 6 chiêng, hoặc 4 chiêng... Có khi cồng chiêng tấu cùng với trống, với ống nứa. Nguyên ống nứa cũng là loại nhạc cụ để thổi, vỗ, gõ. Các loại đàn sáo, khèn đều đơn giản, thông dụng trong đời sống âm nhạc. Người Gié-Triêng, cũng như các tộc khác, có những làn điệu dân ca cổ truyền và nhiều truyện cổ. 5. BRÂU Tên gọi khác Brao. Dân số Tổng toàn quốc 525 người. Tại Kon Tum, người BRâu có 497 người theo số liệu điều tra thực trạng kinh tế xã hội 53 dân tộc năm 2019. Ngôn ngữ Tiếng nói thuộc nhóm ngôn ngữ Môn-Khơ Me ngữ hệ Nam Á. Lịch sử Người Brâu chuyển cư vào Việt Nam cách đây khoảng 100 năm. Vùng Nam Lào và ông Bắc Campuchia là nơi sinh tụ của người Brâu. Hiện nay, đại bộ phận cộng đồng này vẫn quần cư trên lưu vực các dòng sông Xê Xan Xê Ca Máng và Nậm Khoong Mê Kông. Người Brâu có truyền thuyết Un cha đắc lếp lửa bốc nước dâng nói về nạn hồng thuỷ. Hoạt động sản xuất Nguồn sống chính là làm rẫy để trồng lúa nếp, lúa tẻ, ngô, sắn. Phương thức canh tác là phát, đốt rồi chọc lỗ tra hạt, thu hái bằng tay. Việc săn bắn, hái lượm còn chiếm vị trí quan trọng, đem lại thức ăn khá thường xuyên cho mọi gia đình. Trong làng người Brâu sinh sống có lò rèn để sửa chữa nông cụ. àn ông có khá nhiều người biết đan lát. ể có đồ mặc, người ta thường đem lâm thổ sản đổi lấy váy áo hoặc vải của các dân tộc láng giềng. Ăn Người Brâu chủ yếu ăn cơm nếp đốt trong ống nứa non cơm lam, thứ đến là cơm gạo tẻ nấu trong nồi đất nung. Ngô, sắn chỉ dùng để chăn nuôi gia súc, gia cầm. Thức ăn có muối ớt, rau quả, măng tươi, cá suối, chim thú săn bắn được. Thức uống có rượu cần. Trẻ, già, trai, gái đều thích hút thuốc lá sợi bằng điếu khan. Mặc àn ông xưa đóng khố, đàn bà quấn váy tấm. Mùa hè, nam nữ thường ở trần hoặc mặc áo cánh ngắn chui đầu. Mùa lạnh thường khoác thêm một tấm mền. Nữ giới có tục căng tai để đeo những khoanh nứa vàng hoặc khuyên bằng ngà voi. Nữ trang có vòng cổ, vòng tay bằng đồng, bạc hay nhôm. Nam nữ đến tuổi 15-16 đều theo tục cưa bằng 4 răng cửa hàm trên để chính thức hội nhập vào cộng đồng những người trưởng thành. Ở Người Brâu sống tại làng ắc Mế xã Bờ Y thuộc huyện Ngọc Hồi tỉnh Kon Tum. Họ cư trú trên những ngôi nhà sàn có mái dốc cao. Nền sàn được cấu tạo thành hai nấc cao thấp khác nhau để phân định chức năng sinh hoạt. Nhà chính đi sang nhà phụ qua một cầu sàn. Các ngôi nhà trong làng được bố trí quay đầu hồi, mở cửa chính hướng về phía trung tâm - nơi có ngôi nhà làng - nhà chung của cộng đồng. Như vậy làng có khuôn viên hình tròn, các ngôi nhà ở được sắp xếp như một cái nan hoa của bánh xe bò. Phương tiện vận chuyển Chủ yếu là cái gùi đan bằng tre nứa để cõng trên lưng. Quan hệ xã hội Xã hội Brâu đã phân hoá giàu nghèo ở giai đoạn ban đầu. Gia đình nhỏ phụ hệ đã được thiết lập, nam nữ bình quyền. Những tàn tích của chế độ gia đình mẫu hệ vẫn tồn tại khá đậm nét. Cưới xin Lễ cưới được tổ chức ở nhà gái song do nhà trai chi phí. Sau lễ kết hôn, tục ở rể được kéo dài khoảng 4 -5 năm và tiếp đó là thời kỳ luân cư của đôi trai gái. Ma chay Khi có người quá cố, tang chủ nổi chiêng trống để báo tang. Thi hài được liệm trong quan tài bằng thân cây khoét rỗng để ở nhà tang mới dựng gần nhà ở. Quan tài chôn nửa chìm nửa nổi là một đặc trưng trong tục lệ ma chay của người Brâu. Nhà mồ dựng trên mộ để chứa những tài sản được chia cho người chết. Số tài sản này đều đã bị huỷ một phần dưới hình thức bẻ gẫy, chọc thủng, làm sứt mẻ... Nhà mới Khi ngôi nhà được khánh thành, người ta làm lễ lên nhà khá long trọng và được cả làng cùng tham dự bữa tiệc sau lễ cúng các thần linh. Lễ tết Lễ ăn mừng cơm mới sau ngày thu hoạch là Tết. Ngày ăn tết tuỳ thuộc vào thời vụ và từng gia đình cụ thể, không quy định ngày nào thống nhất. Lịch Nông lịch tính theo tuần trăng và định ra tháng theo mùa vụ canh tác rẫy lúa của ông bà xưa. Học Ngôi nhà làng ở trung tâm đồng thời là trường học của thanh thiếu niên do các già làng đảm nhiệm. Trẻ được học nghề, học những truyền thống văn hoá của tộc người mình và rèn luyện tinh thần chiến đấu bảo vệ an ninh cho buôn làng, bảo vệ phong tục tập quán của ông bà xưa. Văn nghệ Dân ca có lời ca, truyện cổ về thần sáng tạo Pa Xây, huyền thoại Un cha đắp lếp, những bài ca đám cưới, hát ru. Nhạc cụ có đàn klông pút được gọi là táp đinh bổ, nhưng quan trọng hơn cả vẫn là những bộ chiêng đồng nổi tiếng với 3 loại có thang âm khác nhau là coong, mam và tha. Chơi người Brâu có các trò chơi vui giải trí như đánh cù, thả diều sáo, hay diều bươm bướm, bơi lội trên sông, cướp dây, bịt mắt đi tìm, đi cà kheo... 6. RƠ MĂM Dân số Tổng toàn quốc 639 người. Tại Kon Tum, người Rơ Măm có 577 người theo số liệu điều tra thực trạng kinh tế xã hội 53 dân tộc năm 2019. Ngôn ngữ tiếng nói thuộc nhóm ngôn ngữ Môn - Khơ Me ngữ hệ Nam Á, chịu ảnh hưởng nhiều yếu tố ngôn ngữ của dân tộc Khơ Me và gần gũi với tiếng nói của một số nhóm trong dân tộc Xơ ăng. Người Rơ Măm hiện sử dụng thành thạo tiếng nói của nhiều dân tộc, trong đó có tiếng phổ thông. Lịch sử Những người già làng cho biết họ là cư dân đã sinh sống ở khu vực này từ xa xưa. ầu thế kỷ XX dân số của tộc này còn khá đông, phân bố trong 12 làng, ở lẫn với người Gia Lai. Hiện họ chỉ sống tập trung trong một làng. Hoạt động sản xuất Người Rơ Măm sống bằng nghề làm rẫy, trồng lúa nếp là chính, thêm một ít lúa tẻ, ngô và sắn. Họ sử dụng dao phát, rìu để đốn hạ cây, dùng lửa để đốt dọn rẫy, khi gieo trỉa dùng hai gậy chọc lỗ và một ống đựng hạt. ôi bàn tay vẫn là công cụ chính để tuốt lúa. Săn bắt và hái lượm còn giữ vai trò kinh tế quan trọng. Việc bắt cá dưới suối khá hiệu quả với đôi tay, rổ, đó và lá độc. Trong số những nghề phụ gia đình, nghề trồng bông, dệt vải được chú ý phát triển nhất. Vải họ dệt ra trước kia đủ cung cấp cho nhu cầu mặc của gia đình ngoài ra còn là hàng hoá trao đổi lấy dầu đốt, muối ăn và các công cụ lao động bằng sắt mà họ không làm ra được. Ăn Tập quán ăn bốc còn tồn tại khá phổ biến vào thời điểm hiện nay. Người dân thích cơm nếp đốt trong ống tre, nứa ăn với canh và muối ớt. Họ lấy nước từ các mạch ngầm, đựng trong những chiếc vỏ bầu khô để uống, không cần đun sôi. Những ngày lễ tết, hội hè cư dân uống rượu cần chế từ các loại gạo, sắn, bắp... Mặc Trong xã hội truyền thống, đàn ông Rơ Măm mặc khố, phía sau buông đến ống chân. Phụ nữ quấn váy và ở trần, một số mặc áo cộc tay. Váy và khố đều có màu trắng của vải mộc, không nhuộm. Phụ nữ ưa đeo hoa tai làm bằng ngà voi, nứa hoặc gỗ. Nam nữ thanh niên đều cắt 4 hoặc 6 chiếc răng cửa của hàm trên, khi bước vào tuổi trưởng thành. Ở Làng truyền thống của người Rơ Măm được dựng theo một trật tự cố định. Nhà ở là loại nhà sàn dài, cất kế tiếp, xung quanh ngôi nhà chung. Cửa chính của mọi ngôi nhà đều quay nhìn vào nhà rông và nhà ở của các gia đình là khu sân chơi. Quanh làng có hàng rào bảo vệ. Mỗi nóc nhà thường có nhiều bếp. Mỗi cặp vợ chồng ở trong một buồng có vách ngăn, với một bếp riêng. Gian chính giữa nhà là nơi tiếp khách... Tại làng Le, xã Mo Rai, huyện Sa Thầy, tỉnh Kon Tum, hiện nay mỗi gia đình sống trong một ngôi nhà cao to, rộng, thoáng, vách gỗ, mái ngói, do Nhà nước xây dựng. Phương tiện vận chuyển Gùi là phương tiện vận chuyển chính của người Rơ Măm, sử dụng sức mạnh của đôi vai và lưng. Gùi được đan cải hoa văn bằng nan nhuộm đen. Có loại gùi dành riêng cho việc vận chuyển công cụ săn bắt, đi rừng, làm rẫy của đàn ông. Có loại gùi lại chỉ sử dụng để vận chuyển váy, áo, đồ trang sức phụ nữ đem theo khi đi dự lễ tết, hội hè... Quan hệ xã hội ứng đầu làng là một già làng, người cao tuổi nhất trong làng, do dân tín nhiệm bầu ra. Làng truyền thống là một công xã láng giềng. Mọi thành viên quan hệ với nhau dựa trên cơ sở bình đẳng về nghĩa vụ và quyền lợi. Họ không chỉ quan hệ với nhau trong khuôn khổ làng mà còn quan hệ với làng khác, dân tộc khác qua việc trao đổi hàng hoá và trao đổi hôn nhân. Quan hệ xã hội ở đây còn lưu giữ khá đậm các tàn dư của thời kỳ mẫu hệ vào giai đoạn đang chuyển nhanh sang chế độ phụ quyền. Cưới xin Việc cưới xin của người Rơ Măm thường phải qua hai bước chính ăn hỏi và đám cưới. Lễ cưới được tổ chức đơn giản, chỉ là bữa ăn uống cộng cảm của dân làng để chứng kiến và chúc mừng bữa ăn chung đầu tiên của cô dâu, chú rể. Tính chất hôn nhân của họ đang ở giai đoạn tiến lên chế độ phụ hệ. Sau ngày cưới đôi vợ chồng trẻ sống bên nhà vợ 4-5 năm rồi về ở bên nhà chồng hoặc cư trú luân phiên cả hai bên. Việc ly dị rất ít xảy ra. Sinh đẻ Trước kia phụ nữ Rơ Măm sinh đẻ trong ngôi nhà nhỏ ở ngoài rừng. ứa trẻ ra đời được cắt rốn bằng nứa hoặc một loại lá cây sắc. Mỗi làng có một hay hai bà đỡ là những người phụ nữ đã tuổi, nhiều kinh nghiệm trong việc sinh nở. Phụ nữ phải kiêng một số thức ăn có nhiều mỡ, từ khi có thai cho đến lúc đứa trẻ tròn 3 năm tuổi. Gần đây, họ sinh con tại nhà. Ngày đó người lạ không được vào, nếu ai vi phạm sẽ bị giữ lại trong nhà đến hết thời gian kiêng cữ và đứa trẻ sẽ được đặt tên trùng với tên người khách lạ. Ma chay Người Rơ Măm thường dùng trống để báo tin trong nhà có người chết. Xác chết được đặt ở mặt trước ngôi nhà, đầu hướng vào trong, mặt nhìn nghiêng. Việc chôn cất sẽ được tiến hành vào một hai hôm sau. Các ngôi mộ xếp theo hàng lối sao cho mặt người chết không nhìn hướng vào làng. Một số ít ngôi mộ chôn chung, từ 2 đến 3 người, thường là những người thân trong gia đình. Trong lễ bỏ mả có hai người đeo mặt nạ một nam, một nữ đánh trống nhảy múa. Mặt nạ nam có hai sừng trên đầu, mặt nạ nữ có hai chiếc răng nanh. Kết thúc lễ bỏ mả, hai chiếc mặt nạ được treo lại trên nhà mồ... Thờ cúng Người Rơ Măm quan niệm "vạn vật hữu linh", cả linh hồn con người sau khi chết cũng là lực lượng siêu nhiên đầy quyền lực và bí ẩn. ó là những đối tượng mà họ thờ cúng để cầu mong một cuộc sống tốt đẹp hơn. Một trong những lực lượng siêu nhiên được người dân thờ cúng nhiều nhất là thần lúa. Họ cúng thần lúa vào ngày bắt đầu trỉa giống, khi lúa lên đòng, trước ngày tuốt lúa... để cầu mong một mùa rẫy bội thu. Lễ tết Trong tất cả những nghi lễ được tiến hành theo chu kỳ sản xuất hay chu kỳ đời người đều có hiến tế các con vật như gà, lợn hoặc trâu. Ngày lễ lớn nhất thường được tổ chức sau khi thu hoạch mùa rẫy. Các gia đình trong làng làm lễ mừng kế tiếp nhau, có thể mỗi ngày một gia đình hay 4-5 ngày một chủ hộ giết lợn, gà, thậm chí tổ chức đâm trâu mời bà con trong làng tới dự. Sau lễ mừng lúa mới là thời điểm diễn ra hàng loạt đám cưới của nam nữ thanh niên và lễ bỏ mả cho người đã chết. Văn nghệ Những làn điệu dân ca, những bài hát giao duyên của nam nữ thanh niên, những câu chuyện kể của người già với bộ nhạc cụ gồm chiêng, trống và các loại đàn, sáo... được làm ra từ nguồn tre, nứa trong rừng là yếu tố chính tạo dựng nên nền văn nghệ dân gian của cư dân nơi đây. 7. HRÊ Tên tự gọi Hrê, trước kia thường gắn với tên sông sở tại như "người Krê" - sông Krế ở Sơn Hà; "người Hrê" - sông Hrê ở Ba Tơ; "người nước inh" - sông inh ở An Lão Tên gọi khác Chăm Rê, Chom, Thượng Ba Tơ, Mọi Luỹ, Mọi Sơn Phòng, Mọi á Vách, Chăm Quảng Ngãi, Mọi Chòm, Rê, Màn Thạch Bích. Dân số Tổng toàn quốc người. Tại Kon Tum, người Hrê có người theo số liệu điều tra thực trạng kinh tế xã hội 53 dân tộc năm 2019. Ngôn ngữ Tiếng nói thuộc nhóm ngôn ngữ Môn - Khơ Me Ngữ hệ Nam Á. Từ thời kỳ trước năm 1975, chữ viết ra đời bằng cách dùng hệ thống kí tự La-tinh để phiên âm, được sử dụng rộng rãi, nhưng nay đã bị mai một. Lịch sử Người Hrê thuộc số cư dân sinh tụ rất lâu đời ở vùng Trường Sơn - Tây Nguyên. Hoạt động sản xuất Phần lớn người Hrê làm ruộng nước là chính, chỉ có một bộ phận sống chủ yếu nhờ rẫy. Lối canh tác rẫy phát - đốt - chọc trỉa, với bộ nông cụ đơn giản gồm rìu, dao quắm, gậy chọc lỗ, cái nạo cỏ, khi thu hoạch thì dùng tay tuốt lúa. Cách thức làm ruộng tương tự như ở người Việt vùng nam Trung bộ dùng cày, bừa có đôi trâu kéo, biết gieo mạ và cấy, dùng liềm và vằng để gặt... nhưng còn thấy dấu vết của tập quán trồng lúa rẫy. Từng gia đình thường nuôi trâu, lợn, chó, gà. Nghề thủ công chỉ có đan lát và dệt vải nhưng nay cũng không phát triển, nhất là nghề dệt chỉ còn ở vài nơi. Việc giao lưu hàng hoá thường theo hình thức trao đổi vật trực tiếp. Hái lượm, săn bắt và đánh cá cung cấp nguồn thức ăn quan trọng cho mỗi gia đình. Ăn Người Hrê thường ngày ăn cơm tẻ, ngày lễ tết có thêm cơm ăn chủ yếu là những thứ kiếm được và muối ớt, khi có cúng bái thì thịt con vật hiến sinh được dùng làm đồ nhắm và cải thiện bữa ăn đựng trong các vật làm bằng mo cau. ¡n bốc. Thức uống có nước lã, nước chè xanh, rượu cần nay rượu cất khá thông dụng. Tập quán hút thuốc lá và ăn trầu cau phổ biến. Ở Người Hrê sống chủ yếu ở miền tây tỉnh Quảng Ngãi các huyện Sơn Hà, Ba Tơ, Minh Long và tỉnh Bình ịnh huyện An Lão, một số ít ở tỉnh Kon Tum huyện Kon Plông. Nhà sàn có cửa ra vào ở mỗi đầu và một mặt bên, có 2 hàng cột tạo thành 2 vì cột, trên đỉnh đốc có hình cặp sừng thú, vách nghiêng phía trên ra ngoài. Mặt sàn thường hơi cao một chút về bên không đặt bếp đun, nhằm tạo thế nằm thoải mái chân thấp hơn đầu. Nhà ở trong làng đều dựng ngang triền đất dốc, tránh để đòn nóc chĩa hướng chắn ngang dòng chảy của sông suối. Ngày nay, hầu hết người Hrê mặc theo kiểu người Việt tuy nhiều phụ nữ còn dùng váy nhưng không phải loại vải sợi bông tự làm ra với những dải hoa văn ở hai đầu ống váy và khi mặc không tạo thành hai tầng như xưa. Mặc Theo nếp cũ, đàn ông đóng khố, chít khăn, khi dự lễ hội hoặc đi xa thì mặc áo; đàn bà có váy ống mặc kiểu hai tầng. Có áo, khăn trùm đầu. Những vòng đeo trang sức làm bằng đồng bạc, nhôm và chuỗi cườm; riêng nam giới không trang sức ở tai. Phương tiện vận chuyển Người Hrê quen dùng gùi sau lưng, mỗi quai gùi quàng giữ vào một vai chở thóc gạo thì dùng gùi đan dày, chở củi, sắn thì có gùi mắt thưa, đàn ông đi rừng hay đi trận có riêng loại gùi như chiếc túi hoặc gùi ba ngăn. Ngoài ra, người Hrê còn gánh lúa khi gặt và đội đồ vật trên đầu. Quan hệ xã hội Già làng có uy tín và ảnh hưởng lớn. Trước kia sự phân hoá xã hội đã khá sâu sắc, chế độ tôi tớ - đặc biệt là đi ở vì nợ - có phần khắc nghiệt hơn nhiều tộc Thượng khác, hiện tượng tranh chiếm và tập trung ruộng đất theo đó là sự xác lập quyền thế của một số cá nhân đã tương đối phát triển. Tuy vậy, quan hệ trong làng vẫn thể hiện tinh thần cộng đồng công xã. Cưới xin Cư trú phía chồng hay phía vợ là tuỳ thoả thuận giữa hai gia đình, phần đông sẽ dựng nhà ở riêng sau khi có con đầu lòng. ám cưới có nghi thức dâu và rể kết gắn với nhau thông qua việc trao bát rượu, miếng trầu cho nhau hay quàng chung một vòng dây sợi... Vợ goá có thể lấy tiếp em chồng, chồng có thể lấy cả em vợ. Con cô - con cậu, con gì - con già, con có chung mẹ hoặc cha đều không được lấy nhau. Sinh đẻ Việc sinh đẻ diễn ra bên cạnh bếp lửa trong nhà, có là đỡ hộ sinh, cắt rốn bằng dao, cái rau được gói trong mo cau rồi đem bỏ trong rừng hoặc chôn cạnh nhà. Sản phụ nghỉ ngơi Ma chay Quan tài độc mộc có dáng hao hao chiếc thuyền. Người chết được quàn tại nhà từ 1 đến 3 ngày rồi chôn trong bãi mộ của làng. Mộ đắp thành gò dài trên dựng nhà mồ có nóc mái làm như nhà ở. Tang gia "chia của" tựa hồ cho người chết đi ở riêng từ đồ ăn thức uống cho đến vật dụng trong nhà, từ trang phục, công cụ lao động... đều có ở mộ. Lễ tết Lễ hội có đâm trâu là lớn nhất, dù đó là lễ của làng hay một nhà cũng đông vui. Hàng năm, người Hrê ăn tết vào khoảng tháng 10, sau khi thu hoạch lúa, nay nhiều làng theo tết Nguyên đán. Ngày tết có cúng cho trâu và lợn, cầu sinh sôi, cúng mời tổ tiên và cúng sức khoẻ cho mọi người trong nhà; có bánh gói bằng gạo nếp, rượu, thịt... Dịp tết làng làm lễ cúng tập thể cầu mong mưa thuận, đủ nước. Lịch Cách tính tương tự âm lịch của người Việt. Trong tháng, phân biệt ngày tốt, ngày xấu và chọn ra những ngày nên làm việc này, không nên làm việc kia. Văn nghệ Nhạc cụ thường dùng là bộ chiêng ba chiếc, bộ cồng ba chiếc, trống, các loại đàn ống tre hoặc có vỏ bầu làm hợp âm, sáo, nhị, đàn môi, nữ giới chơi bộ ống vỗ hai chiếc. Dân ca phổ biến nhất là điệu Katê và Ka choi. Truyện cổ Hmon được lưu truyền như một vốn quý trong văn hoá dân tộc, gồm những đề tài khác nhau. Các mô típ hoa văn hình học dệt trên vải và thể hiện trên đồ đan cũng mang tính truyền thống lâu đời. Số liệu các dân tộc Ban Dân tộc tỉnh Kon Tum Số lượt xem68748 Bài viết liên quan

di nang trong sinh thieu nu boi toan